“ความรัก” เป็นอารมณ์พื้นฐานของมนุษย์ และเป็นหัวข้อสำคัญที่ศิลปินรังสรรค์งานจำนวนมากนับจากบุพกาล ความรักคืออะไร รักแท้มีจริงหรือไม่ ความรักเกิดได้เฉพาะแต่กับมนุษย์ด้วยกันเองหรือ ทำไมเรามักกักขังความรักไว้ให้เฉพาะมนุษย์เพศตรงข้าม อะไรเกิดขึ้นบ้างเมื่อคนเราสูญเสียคนรัก/ความรักไปฯลฯ
ความจริงเกี่ยวกับความรักซับซ้อนและแตกต่างกันไปตามประสบการณ์ของแต่ละคน คำถามเกี่ยวเนื่องกับอารมณ์พื้นฐานนี้มีมากหลายหลายหลากที่มนุษย์เราสำรวจและถ่ายทอดออกมาผ่านบทเพลง วรรณกรรม บทกวี จิตรกรรม ประติมากรรม บทละคร ฯลฯ ซึ่งเป็นรูปแบบที่เรา ๆ คุ้นเคยกันดี แล้วพิพิธภัณฑ์ล่ะ พิพิธภัณฑ์นำเสนอความรักในแง่มุมใดบ้าง
เราอาจจะสำรวจมิติต่าง ๆ ของความรัก ผ่านอาณาจักรพิพิธภัณฑ์ขนาดใหญ่ซึ่งรวบรวมงานศิลปะไว้จำนวนมหาศาล และ curate ชิ้นงานเกี่ยวกับความรักมาจัดนิทรรศการพิเศษ รวมถึงเผยแพร่ออนไลน์ได้ อาทิ
Love Around the World ที่บริติชมิวเซียมคัดสรรชิ้นงานจากห้องจัดแสดงมานำเสนอออนไลน์ในธีมที่ว่าด้วยความรัก ความสัมพันธ์ ตลอดจนข้าวของที่เกี่ยวข้องนับจากยุคโบราณ เช่น ประติมากรรมหินอ่อนในห้องจัดแสดงที่ 70 ที่แสดงถึงความรักระหว่างชาย-ชายในยุคโรมัน รองเท้าหนังปักด้วยเส้นไหมลวดลายวิจิตรที่เจ้าสาวจากลิเบียในยุคปลายศตวรรษที่ 20 สวมในวันแต่งงาน เป็นต้น
Love#expoAmour เป็นนิทรรศการที่พิพิธภัณฑ์ลูฟวร์นำกลับมาเล่าออนไลน์ย้อนหลัง ว่าด้วยวิถีแห่งรักซึ่งถึงแม้ว่าจะเป็นอารมณ์ร่วมของปุถุชนในสากลโลก แต่ในประวัติศาสตร์แล้วมีวิถีที่แตกต่างกันนับจากยุคบาปกำเนิดจนถึงยุคเสรีภาพ โดยส่วนแรกของนิทรรศการว่าด้วยอันตรายจากความเย้ายวนของเพศหญิง ส่วนที่สองว่าด้วยผู้หญิง ความรักในยุคของศาสนาคริสต์ ส่วนที่สามว่าด้วยความปรารถนา ส่วนที่สี่ว่าด้วยความสัมพันธ์ ส่วนที่ห้าว่าด้วยความรื่นรมย์ ส่วนที่หกว่าด้วยความโรแมนติก ส่วนสุดท้ายว่าด้วยเสรีภาพที่มนุษย์มีอย่างเต็มที่ในการสร้างความสัมพันธ์ ทั้งหมดเชื้อเชิญให้ผู้ชมหันมามองเรื่องรัก ๆ ในปัจจุบัน และเขียนบทของความสัมพันธ์ใหม่ในแบบรักโรแมนติกของตนเอง
ภาพ 1 ประติมากรรมจักรพรรดิเฮเดรียนและแอติเนียสบอกเล่าความสัมพันธ์ชายกับชายที่ปรากฏในวัฒนธรรม
กรีกและโรมันโบราณในนิทรรศการออนไลน์ของบริติชมิวเซียม
(ภาพจาก https://www.britishmuseum.org/sites/default/files/styles/uncropped_large/public/HadrianAntinous-1024x980.jpg?itok=ZgzoCaaS)
Art and Love เป็นงานที่แตกต่างออกไป Tate Modern ดึงจากคอลเลคชั่นในพิพิธภัณฑ์มาเพื่อนำเสนอแง่มุมของความรักในชีวิตประจำวันซึ่งอาจจะไม่ได้โรแมนติก หรือเหมือนเทพนิยาย หรือเต็มไปด้วยความปรารถนาตามที่เราจินตนาการ งานศิลปะที่ได้รับการคัดสรรมาพยายามสำรวจความรักในหน้าตาที่แตกต่างไปตามประสบการณ์ของแต่ละบุคคล
นอกจากพิพิธภัณฑ์ระดับอภิมหาคลังสมบัติที่สามารถดึงคอลเลคชั่นมาจัดแสดงในธีมความรักดังที่กล่าวมาแล้ว ยังมีพิพิธภัณฑ์อีกจำนวนหนึ่งที่สร้างขึ้นมาเพื่อพูดเรื่องความรักโดยเฉพาะ มีข้อถกเถียงโดยเฉพาะ มีวิธีทำงานที่แตกต่างจากมิวเซียมระดับพระคลังมหาสมบัติ ประการสำคัญที่ผู้เขียนเห็นว่าน่าสนใจคือการตีความความรัก และการเชื่อมโยงเข้ากับคนธรรมดาสามัญ ด้วยวิธีสร้างสัมพันธ์กับผู้คนทั้งในท้องถิ่นตนและในถิ่นฐานไกลออกไป พิพิธภัณฑ์ที่ผู้เขียนเห็นว่าน่าสนใจมีหลายที่ อาทิ ที่โครเอเชีย และออสเตรเลีย
Dubrovnik เป็นเมืองเก่าแก่ตั้งอยู่ชายฝั่งทางใต้ของโครเอเชีย นอกจากการรักษาเมืองเก่า กำแพงเมืองจากยุคกลาง โบสถ์ยุคโกธิค เรเนซองต์ จนถึงบารอคจนเป็นเมืองมรดกโลกแล้ว ชื่อเสียงของเมืองนี้ยังมาจากการเป็นโลเคชั่นหลักในการถ่ายทำซีรีส์สุดฮิต Game of Thrones ด้วย เมืองแห่งนี้ยังมีพิพิธภัณฑ์ที่เล่าเรื่องความรัก ซึ่งเป็นอีกหมุดหมายหนึ่งของคนที่เดินทางไป Dubrovnik
ภาพ 2 ภาพผนังรูปแบบบุคคลที่มีความรักนำทางในพิพิธภัณฑ์เลิฟสตอรี่ โครเอเชีย
(ภาพจาก https://dynamic-media-cdn.tripadvisor.com/media/photo-o/26/38/e7/e1/caption.jpg?w=1200&h=-1&s=1)
ความน่าสนใจของพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ น่าจะเป็นคอลเลคชั่นที่ว่าด้วยความรักที่เชื่อมโยงระหว่างท้องถิ่นกับที่อื่น ๆ ทั่วโลก พิพิธภัณฑ์เป็นอาคารหลังไม่ใหญ่นักมี 4 ชั้น ชั้นแรกว่าด้วยเรื่องราวความรักอันเป็นประวัติศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับเมือง Dubrovnik ชั้นที่สองเป็นนิทรรศการเล็ก ๆ ว่าด้วยเรื่องราวของความรักในภาพยนตร์และซีรีส์ที่ถ่ายทำที่นั่น เช่น Game of Thrones และบางตอนของ Star Wars ชั้นที่สามจัดแสดงเรื่องราวความรักที่รวบรวมมาจากทั่วโลก ด้วยกระบวนการมีส่วนร่วมที่ผู้คนส่งเรื่องราวของตนเข้ามาที่พิพิธภัณฑ์ และพิพิธภัณฑกรเลือกบางเรื่องเป็นส่วนหนึ่งของคอลเลคชั่น ผู้เยี่ยมชมพิพิธภัณฑ์นี้ต่างรีวิวเป็นเสียงเดียวกันว่าชั้นนี้เป็นชั้นที่ประณีตและเชื่อมโยงกับเรื่องราวของตัวเขามากที่สุด เนื่องจากเป็นชั้นที่มีสารพัดเรื่องราวของความรักในชีวิตบุคคลสามัญธรรมดา
กล่าวได้ว่าเรื่องราวและสิ่งของที่คนทั่วโลกบริจาคมาทำให้ผู้ชมเห็นถึง “คุณค่า” ของความรักทั้งของตนเองและคนอื่นๆ ส่วนชั้นสุดท้ายเป็นชั้นของการมีส่วนร่วมของผู้ชมที่สามารถเขียนเนื้อหาความรักของตนเองไว้ที่นั่นได้
ภาพ 3 ส่วนหนึ่งของนิทรรศการกล่าวถึงความนักในซีรีส์เรื่องดังในพิพิธภัณฑ์เลิฟสตอรี่ โครเอเชีย
(ภาพจาก https://dynamic-media-cdn.tripadvisor.com/media/photo-o/28/b2/9c/7d/caption.jpg?w=1200&h=-1&s=1)
พิพิธภัณฑ์นี้เป็นพิพิธภัณฑ์ออนไลน์ ที่เปิดตัวเมื่อ ค.ศ. 2017 และออกจะเป็นพิพิธภัณฑ์เกี่ยวกับความรักที่คาดไม่ถึงสักหน่อย เนื่องจากมีจุดกำเนิดจากงานประชุมในประเด็นภาวะสมองเสื่อมและความรัก (Dementia and Love) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของงานฉลองโปรแกรมผู้สูงวัยในประเทศออสเตรเลีย
พิพิธภัณฑ์ออนไลน์แห่งนี้พัฒนาบนกรอบนโยบายปฏิบัติการเกี่ยวกับภาวะสมองเสื่อม และแนวทางการพัฒนาชุมชนที่เป็นมิตรกับผู้มีภาวะสมองเสื่อม (Dementia-Friendly Community) ซึ่งให้ความสำคัญกับผู้มีภาวะสมองเสื่อมว่าพวกเขายังคงเป็นบุคคลที่มีคุณค่า มีสิทธิ์แห่งศักดิ์ศรี มีสิทธิที่จะเลือกและมีสิทธิที่จะมีคุณภาพชีวิตที่มีความหมายและเป้าประสงค์ “พิพิธภัณฑกร” ของพิพิธภัณฑ์ออนไลน์แห่งนี้คือ Dr Catherine Barrett ผู้ทำงานกับกลุ่มผู้สูงวัยมานานกว่า 30 ปี พิพิธภัณฑ์ได้รับการชี้แนะแนวทางโดยคณะกรรมการที่มีที่มาจากบุคคลที่ใช้ชีวิตร่วมกับภาวะสมองเสื่อม ญาติ และเพื่อน ๆ ของพวกเขา/เธอ
พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ตีความความรักในความหมายของการกระทำ หัวใจของพิพิธภัณฑ์อยู่ที่การสั่งสมการกระทำที่เรียกว่า small acts of Love โดยพิพิธภัณฑ์ทำงานกับชุมชนผู้มีภาวะสมองเสื่อมในหลายรูปแบบ เพื่อสื่อสารความรักของผู้มีภาวะสมองเสื่อม ไม่ว่าจะต่อตนเอง ต่อคนรัก ต่อเพื่อนหรือญาติ
ภาพ 4 เรื่องราวของ McKenzie กับ Denis บอกเล่าความสัมพันธ์ระหว่างเธอกับสามีที่เผชิญกับภาวะสมองเสื่อม
ในนิทรรศการออนไลน์ของ Museum of Love
(ภาพจาก https://www.museumoflove.com.au/uploads/1/5/3/9/15399992/scan_9.jpeg)
คอลเลคชั่นของพิพิธภัณฑ์ประกอบด้วยเรื่องราว 100 เรื่อง ของชาว Ballarat ที่มีภาวะสมองเสื่อมเป็นส่วนหนึ่งของชีวิต มีภาพถ่ายผู้ที่มีสภาวะสมองเสื่อมโอบกอด จูบ บุคคลอันเป็นที่รัก (The Kiss) มีภาพถ่ายถึงสภาวะที่เป็นสุข (The Mirror) มีภาพถ่ายการเต้นรำ มีจดหมายที่ผู้มีสภาวะสมองเสื่อมเขียนถึงกันและกัน คอลเลคชั่นเหล่านี้ซึ่งก็คือข้าวของและเรื่องราวของบุคคลธรรมดาๆที่อยู่กับสภาวะสมองเสื่อม ได้มาด้วยการพัฒนากิจกรรมกับชุมชน มีการจัดระเบียบเนื้อหาที่น่าสนใจและอย่างมีศิลปะ และที่สำคัญคือเป็นพิพิธภัณฑ์ที่ไม่ได้รับทุนสนับสนุน
ยังมีพิพิธภัณฑ์อื่น ๆ อีกหลายแห่งในโลกที่พูดถึงความรักในแง่มุมที่น่าสนใจ เช่น Museum of Love ที่ลอสแองเจลลิส สหรัฐฯ ซึ่งเน้นการออกแบบกิจกรรมให้คนได้ใช้เวลาสะท้อนคิดถึงความสัมพันธ์ของตนหรือเชื่อมความสัมพันธ์ต่อกันด้วยการออกเดต รวมถึงให้ความสำคัญในปรัชญาความรักแบบ “Love is love” ของกลุ่ม LGBTQ เช่นกัน ในเอเชียมีพิพิธภัณฑ์ว่าด้วยความรักและเซ็กส์ออกแบบแนวสนุกสนานสำหรับ “ผู้ใหญ่” เช่นที่ Love Museum กรุงโซล ประเทศเกาหลีใต้
ในประเทศไทยเองก็มี Love in Museum พิพิธภัณฑ์เปิดใหม่ที่พัทยา ซึ่งรวบรวมงานมาสเตอร์พีซทั้งในไทยและต่างประเทศที่สร้างสรรค์ในธีมความรักมาให้ชมกัน และมิวเซียมที่มีการกล่าวถึงมากอีกแห่งหนึ่งคือ Museum of Broken Relationship กรุงซาเกร็บ เมืองหลวงของประเทศโครเอเชีย ซึ่งรวบรวมสิ่งของแทนความรักที่สิ้นสุดลงของผู้คนทั้งโลกที่ส่งสิ่งของและเรื่องราวเข้ามา เรียกได้ว่าเป็นหอจดหมายเหตุของความรักที่เคยดำรงอยู่ที่แตกต่างจากที่อื่นอย่างสิ้นเชิง ในมุมของพิพิธภัณฑ์แล้วยิ่งย้ำให้เห็นถึงความสำคัญของวัตถุ ที่ยังมีชีวิตอยู่ต่อไป แม้ความรักจะตายไปแล้วก็ตาม
จะเห็นได้ว่าพิพิธภัณฑ์ล้วนคิดกับความรักแตกต่างกันไป ตีความแตกต่างกันไป ทำงานในวิธีที่แตกต่างกันไป บ้างบอกเล่าประวัติศาสตร์ความรักของชนชั้นนำ บ้างบอกเล่าหัวใจของคนสามัญ แต่สิ่งหนึ่งที่พิพิธภัณฑ์มีร่วมกันคือความพยายามสร้างสายสัมพันธ์กับผู้ชมผ่านอารมณ์พื้นฐานของมนุษย์เช่นความรัก
British Museum Blog. (n.d.). Love Around the World. Retrieved from https://www.britishmuseum.org/blog/love-around-world
Louvre Lens. (n.d.). #expoAmour. Retrieved from https://www.louvrelens.fr/en/exhibition/amour/
Tate. (n.d.). Art and Love. Retrieved from https://www.tate.org.uk/art/art-and-love
Flyctory. (2023, June 14). Dubrovnik Love Stories Museum. Retrieved from https://flyctory.com/2023/06/14/dubrovnik-love-stories-museum/
TripAdvisor. (n.d.). Love Stories Museum - Dubrovnik. Retrieved from https://www.tripadvisor.com/Attraction_Review-g295371-d14086357-Reviews-Love_Stories_Museum-Dubrovnik_Dubrovnik_Neretva_County_Dalmatia.html
Museum of Love. (n.d.). About Us. Retrieved from https://www.museumoflove.com.au/
Los Angeles Museum of Love. (n.d.). About. Retrieved from https://www.losangelesmuseumoflove.com/about
Discover Los Angeles. (n.d.). Welcome to the Los Angeles Museum of Love. Retrieved from https://www.discoverlosangeles.com/things-to-do/welcome-to-the-los-angeles-museum-of-love
The Matter. (n.d.). Museum of Broken Relationships. Retrieved from https://thematter.co/lifestyle/art-design/museum-of-broken-relationships/79277
New York Times. (2023, February 14). Museum of Broken Relationships. Retrieved from https://www.nytimes.com/2023/02/14/arts/design/museum-of-broken-relationships.html#:~:text=Today%2C%20the%20former%20lovers%20run,text%20telling%20each%20item's%20story
ภาพปก จาก https://www.discoverlosangeles.com/sites/default/files/images/2021-06/smells1.jpg?width=1024&fit=bound&quality=72&auto=webp