สรุปสาระสำคัญจากเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในหัวข้อ Museums and Ageing ซึ่งเป็นโครงการความร่วมมือระหว่างสถาบันพิพิธภัณฑ์การเรียนรู้แห่งชาติกับบริติช เคานซิล ประเทศไทย เมื่อวันที่ 30 เมษายน 2567 มีผู้เข้าร่วมทั้งสิ้น 179 คน ในหัวข้อเรื่อง นโยบายและการบริหารงานพิพิธภัณฑ์กับผู้สูงวัยในสหราชอาณาจักร

แอนน์ กัลลาเชอร์ ผู้อำนวยการขององค์กรลูมิเนต (Luminate) สก็อตแลนด์ บอกเล่าประสบการณ์การทำงานในการส่งเสริมการทำงาน “สูงวัยอย่างสร้างสรรค์” การมีส่วนร่วมของชุมชน และการประเมินผลกระทบของศิลปะต่อสุขภาวะของผู้สูงวัย “ลูมิเนต” เป็นองค์กรในสกอตแลนด์ที่อุทิศตนเพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุด้วยกิจกรรมทางศิลปะ เนื้อหาในการนำเสนอครอบคลุม 3 หัวข้อ คือ แนวทางการทำงานร่วมกันของพันธมิตรและภาคในการสนับสนุนงานสูงวัยอย่างสร้างสรรค์ การริเริ่มแผนงานและโครงการควรมุ่งเป้าไปยังความต้องการของชุมชน และความสำคัญในการประเมินผลโครงการที่แสดงให้เห็นผลกระทบเชิงบวกในการสร้างสุขภาวะผู้สูงวัย

แนวทางการทำงานร่วมกัน

องค์กรลูมิเนตให้ความสำคัญในการทำงานร่วมกับพันธมิตรและภาคีในพื้นที่ ทั้งการทำงานกับชุมชนต่างๆ ผู้ปฏิบัติงานด้านสาธารณสุข องค์กรทางวัฒนธรรม และศิลปิน การทำงานร่วมกับพันธมิตรทีจะประสบความสำเร็จจำเป็นต้องมีวิสัยทัศน์ร่วมกัน มีบทบาทที่ชัดเจน และมีการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพ ตัวอย่างเช่น เครือข่ายกิจกรรมร้องเพลงสำหรับผู้ป่วยสมองเสื่อม หรือ Dementia Inclusive Singing Network[1] ซึ่งเชื่อมโยงกลุ่มร้องเพลงหลายกลุ่มทั่วสกอตแลนด์ ประกอบด้วยอาสาสมัคร ผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพ และนักดนตรี เครือข่ายนี้ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์และการสร้างปฏิสัมพันธ์ทางสังคมในหมู่ผู้สูงวัย นอกจากนี้ ลูมิเนตยังร่วมมือกับองค์กรรณรงค์เพศหลากหลายหรือ LGBTQI+ เพื่อสนับสนุนผู้สูงวัยในการแสดงอัตลักษณ์ของตน

นอกเหนือจากการทำงานร่วมกับพันธมิตร การออกแบบงานสูงวัยสร้างสรรค์ควรคำนึงถึงความต้องการของชุมชนที่แตกต่างกันและสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมกับผู้สูงวัย โดยเฉพาะผู้ที่มีภาวะสมองเสื่อม กิจกรรมสร้างสรรค์ช่วยพัฒนาการทำงานของสมองและสุขภาพจิตของผู้สูงวัยให้ดีขึ้น เช่นกิจกรรมร้องเพลงมีส่วนสำคัญในการกระตุ้นการทำงานของสมองและระดับอารมณ์ให้คงที่ อีกตัวอย่างหนึ่งคือการร่วมกับกลุ่มคนที่มีความหลากหลายทางเพศในนาม LGBT Health and Wellbeing Programme ในโครงการดังกล่าว มีการสร้างภาพยนตร์ที่เน้นย้ำประสบการณ์และความท้าทายที่ผู้สูงวัยในกลุ่มหลากหลายทางเพศต้องเผชิญ โครงการเหล่านี้ไม่เพียงเป็นเวทีในการแสดงออกเชิงสร้างสรรค์เท่านั้น แต่ยังช่วยสร้างสรรค์สังคมในการอยู่ร่วมกันและท้าทายอคติทางสังคม เพื่อให้เกิดการยอมรับความแตกต่างของผู้คน

โครงการขององค์กรลูมิเนต สก็อตแลนด์ เกิดขึ้นทั่วในสถานที่จัดแสดงศิลปะ สถานที่ดูแลผู้สูงวัย และชุมชนทั่วประเทศ
รวมถึงช่องทางออนไลน์ในการจัดกิจกรรม หนึ่งในโครงการสำคัญคือ เครือข่ายการร้องเพลงเพื่อทุกคนในการรองรับ
ผู้มีภาวะสมองเสื่อม ผู้ป่วยได้ทำกิจกรรมร้องเพลงกันเป็นกลุ่ม และเกิดเครือข่ายการทำงานของคณะนักร้องประสานเสียง
เพื่อสนับสนุนผู้สูงวัยที่เข้าร่วมกิจกรรมอย่างเป็นระบบและดำเนินการอย่างต่อเนื่อง
(ภาพจาก https://cdn.baringfoundation.org.uk/wp-content/uploads/11_05_19_Luminate_MH_event-30-690x460.jpg.webp)

กรณีตัวอย่าง

เครือข่ายกิจกรรมร้องเพลงสำหรับผู้ป่วยสมองเสื่อม

เครือข่ายกิจกรรมร้องเพลงสำหรับผู้ป่วยสมองเสื่อมเป็นความพยายามเชื่อมโยงกลุ่มกิจกรรมร้องเพลงทั่วสกอตแลนด์ กลุ่มเหล่านี้มักมีอาสาสมัคร บุคลากรทางการแพทย์ และนักดนตรีเป็นแกนนำ  โดยร่วมมือกันสร้างกิจกรรมร้องเพลงแบบไม่แบ่งแยกผู้สูงวัยที่เป็นโรคสมองเสื่อม งานวิจัยแสดงให้เห็นว่าการร้องเพลงสามารถเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของสมองและสุขภาพจิตได้อย่างมีนัยสำคัญ อย่างไรก็ตาม กลุ่มเหล่านี้มักทำงานแยกกันและไม่มีโอกาสแบ่งปันประสบการณ์หรือเรียนรู้จากกันและกัน การจัดตั้งเครือข่ายดังกล่าวโดยองค์กรลูมิเนตก่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนความรู้และการสนับสนุนซึ่งกันและกัน ความร่วมมือของเครือข่ายกลายเป็นโอกาสในพัฒนางานร่วมกันและสร้างผลกระทบเชิงบวกให้กับผู้สูงวัยมากขึ้น ที่สำคัญเครือข่ายช่วยสร้างความรู้สึกเป็นชุมชนและเพิ่มคุณภาพชีวิตของผู้เข้าร่วมอย่างมีนัยสำคัญ

ผู้สูงอายุในกลุ่มความหลากหลายทางเพศหรือ LGBTQI+

งานขององค์กรลูมิเนตที่ดำเนินการกับผู้สูงอายุที่มีความหลากหลายทางเพศมุ่งแก้ไขอคติทางสังคมที่ชุมชนนี้ต้องเผชิญ ผู้สูงอายุในกลุ่มความหลากหลายทางเพศจำนวนมากเคยประสบกับการตีตราทางสังคมมาโดยตลอด และอาจไม่มีโอกาสในการเผยตัวตนที่แท้จริง องค์กรลูมิเนตจึงร่วมมือกับ LGBT Health and Wellbeing Programme[2] ผลิตภาพยนตร์ที่บันทึกเรื่องราวและประสบการณ์ของผู้สูงวัยในกลุ่มความหลากหลายทางเพศ ภาพยนตร์เหล่านี้ไม่เพียงเป็นเวทีให้บุคคลดังกล่าวได้แบ่งปันประสบการณ์ของตน แต่กลายเป็นเครื่องมือทางการศึกษาให้กับการพัฒนาความตระหนักรู้และส่งเสริมการยอมรับความแตกต่างในสังคม เป้าหมายในการนำเสนอเรื่องราวคือ การท้าทายอคติและส่งเสริมบรรยากาศทางสังคมที่เปิดกว้างมากขึ้น ส่งผลให้ผู้สูงวัยที่มีความหลากหลายทางเพศรู้สึกมีคุณค่าและเกิดการยอมรับทางสังคม

ชมรมเต้นรำในสกอตแลนด์นับเป็นพื้นที่ปลอดภัยสำหรับชุมชนที่ไม่มีที่ทางในสังคม (underrepresented) ตั้งแต่ ค.ศ. 2019
ในระยะเวลาสองปี สมาชิกและทีมสร้างสรรค์ร่วมกันพัฒนางาน “The Coming Back Out Ball”
ซึ่งเป็นงานสังคมที่มีดนตรี การเต้นรำ และการพูดคุยผ่าน Zoom
เวทีดังกล่าวช่วยขยายเรื่องราวและ “ส่งเสียง” ของสมาชิกในชุมชนเพศหลากหลายที่เป็นผู้สูงวัย
(ภาพจาก https://images.squarespace-cdn.com/content/v1/5fb79ee25c14177fca772fa8/b479d472-caae-415c-a494-2d2453878793/NTS+4.png?format=2500w)

ความร่วมมือกับบ้านพักคนชราเอิร์สกีน (Erskine)

โครงการ Erskine Artist Residency[3] เป็นอีกตัวอย่างหนึ่งในการทำงานขององค์กรลูมิเนต โครงการนี้เป็นความร่วมมือขององค์กรลูมิเนตกับบ้านพักคนชราเอิร์สกีน ซึ่งเป็นสถานพักฟื้นสำหรับทหารผ่านศึก โครงการดังกล่าวได้รับทุนสนับสนุนอย่างต่อเนื่องเป็นเวลาสามปี จึงทำให้ศิลปินสามารถใช้เวลาอย่างมากกับผู้พักอาศัย ก่อให้เกิดปฏิสัมพันธ์ระหว่างศิลปินกับผู้พักอาศัยในบ้านพักคนชรา และค่อย ๆ ปรับวิธีการส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ในผู้สูงวัยอย่างเหมาะสม  ตามความต้องการและความสนใจของแต่ละคน ดังตัวอย่างหนึ่งที่ประสบความสำเร็จ ซึ่งเกี่ยวข้องกับผู้พักอาศัยในบ้านพักคนชราที่เคยเป็นช่างภาพ แต่ด้วยภาวะสมองเสื่อมทำให้เกิดความกลัวในการใช้กล้อง เมื่อเขาเข้ากิจกรรมศิลปะที่ปรับให้เหมาะกับบุคคล อดีตช่างภาพจึงได้ความมั่นใจกลับคืนมาและสามารถกลับมาถ่ายภาพได้อีกครั้ง กรณีนี้แสดงให้เห็นถึงผลกระทบเชิงบวกต่อบุคคลที่เข้าร่วมกิจกรรมสร้างสรรค์ที่ช่วยสร้างความมั่นใจและค้นพบสิ่งที่ตนเคยหลงใหลได้อีกครั้ง

ความสำคัญของการประเมินผลและความยั่งยืน

การประเมินผลเป็นองค์ประกอบสำคัญในงานสร้างสรรค์เพื่อผู้สูงวัยขององค์กรลูมิเนต การกำหนดวัตถุประสงค์ที่ชัดเจนในการทำงาน และประเมินผลในการดำเนินงานอย่างต่อเนื่อง ช่วยสะท้อนถึงผลกระทบเชิงสร้างสรรค์ของกิจกรรมศิลปะที่มีต่อผู้เข้าร่วมกิจกรรม ตัวอย่างเช่น การทำงานขององค์กรลูมิเนตกับบ้านพักคนชราเอิร์สกีน ที่ได้รับทุนสนับสนุนเป็นเวลาสามปี ทุนอุดหนุนตลอดระยะเวลาสามปีสร้างโอกาสให้ศิลปินทำงานกับผู้สูงวัยอย่างใกล้ชิด จึงปรับกระบวนการทำงานให้เหมาะกับปัจเจกบุคคลด้วยการประเมินผลการทำงานตลอดระยะเวลาดังกล่าว จนนำไปสู่การพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงวัยที่เข้าร่วมกิจกรรมอย่างมีนัยสำคัญ

องค์กรลูมิเนตใช้วิธีการประเมินผลการดำเนินงานที่หลากหลาย เช่น การสัมภาษณ์ การสังเกตการณ์ และการรับฟังความคิดเห็นแบบไม่ระบุตัวตน เพื่อรวบรวมข้อมูลที่แสดงให้เห็นผลกระทบของโครงการ การประเมินผลอย่างต่อเนื่องและเป็นระบบนี้ช่วยให้การขอรับทุนสนับสนุนประสบความสำเร็จ และส่งผลต่อการทำงานในโครงการอย่างยั่งยืน วิทยากรเน้นย้ำปัจจัยสำคัญในการออกแบบการทำงานอย่างมีประสิทธิภาพ คือความเข้าใจในความต้องการของชุมชนและการตั้งเป้าหมายในสิ่งที่เป็นไปได้

บทบาทของศิลปินในบ้านพักคนชรามี “ความสำคัญและเป็นแกนหลัก” ต่อการส่งเสริมสุขภาวะของผู้สูงวัย ตามที่ ดร. โดนัลด์ แมคแอสกิลล์ ผู้บริหารสูงสุดของสก็อตติชแคร์ (Scottish Care) เน้นย้ำ ตัวอย่างเช่น โครงการ “ศิลปะผจญภัยในธรรมชาติ”
แสดงให้เห็นประโยชน์ของศิลปะในบ้านพักคนชรา ที่สามารถสร้างความสุข การเชื่อมโยงทางสังคม แสดงตัวตน
ส่งเสริมการเคลื่อนไหวของร่างกาย และสร้างความภาคภูมิใจในตนเอง
(ภาพจาก https://images.squarespace-cdn.com/content/v1/5fb79ee25c14177fca772fa8/1628642706214-R3UOZVAXGEL3TFCWRLPC/A+series+of+artworks+by+the+Luminate+participants+displayed+on+a+table?format=1000w)

ข้อมูลเพิ่มเติม

[1] เครือข่ายการร้องเพลงสำหรับผู้ป่วยสมองเสื่อม เป็นโครงการที่ริเริ่มโดยองค์กรลูมิเนตที่เชื่อมโยงกลุ่มร้องเพลงต่าง ๆ ทั่วสกอตแลนด์ ในการยกระดับสุขภาวะของผู้สูงวัยที่เป็นโรคสมองเสื่อม ด้วยความร่วมมือของพันธมิตรและองค์กรในชุมชน เครือข่ายนี้สร้างโอกาสในการแสดงออกทางความคิดสร้างสรรค์และการส่งเสริมปฏิสัมพันธ์ทางสังคม รายละเอียดเพิ่มเติมที่เว็บไซต์ https://singing.luminatescotland.org/ 

[2] LGBT Health and Wellbeing องค์กรที่อุทิศตนเพื่อส่งเสริมสุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดีของบุคคลที่มีความหลากหลายทางเพศในสกอตแลนด์ การทำงานมุ่งเน้นการส่งเสริมสุขภาพจิต กิจกรรมทางสังคม และการรณรงค์ในการสร้างความเข้าใจความหลากหลายทางเพศในสังคม โดยมีเป้าหมายในการพัฒนาสังคมที่เปิดกว้างและให้การสนับสนุนการรวมตัวของผู้มีความหลากหลายทางเพศเป็นชุมชน รายละเอียดเพิ่มเติมที่เว็บไซต์ https://www.lgbthealth.org.uk/ 

[3] โครงการศิลปินพำนักเอิร์สกีนมีจุดมุ่งหมายในการพัฒนาความเป็นอยู่ที่ดีของผู้สูงวัยด้วยกิจกรรมสร้างสรรค์ที่ปรับให้เหมาะสมกับแต่ละบุคคล เพื่อสร้างความมั่นใจและจุดประกายกิจกรรมที่เคยหลงใหลให้ฟื้นคืนอีกครั้ง รายละเอียดเพิ่มเติมที่เว็บไซต์ https://luminatescotland.org/resource/the-erskine-artist-residency/

ที่มาภาพปก

Kate Temple / Luminate Scotland. Image from the Eco-Printing Workshop, part of Luminate's programme in collaboration with Healing Arts Scotland 2024, available from https://luminatescotland.org/wp-content/uploads/2023/11/Luminate_Eco-Printing-Workshop_Kate-Temple_69-1-300x200.jpg 

แกลเลอรี่

ดูทั้งหมด