Museum Core
ภูมิใจ (ไม่) ไทย ในภาพยนตร์ หวนอดีต
Museum Core
02 เม.ย. 61 2K

ผู้เขียน : ทศพร กลิ่นหอม

ภูมิใจ (ไม่) ไทย ในภาพยนตร์ หวนอดีต

 

 

 

ในวิกฤตเศรษฐกิจ “ต้มยำกุ้ง” ได้เกิดปฏิกิริยา “สร้างความเป็นไทย” ขึ้นมาขนานใหญ่ เพื่อสู้วิกฤตหรือเยียวยาบาดแผลทางด้านจิตใจ ในวงการภาพยนตร์ก็เป็นสนามแห่งการสร้างความเป็นไทยด้วยเช่นกัน

 


วิกฤตต้มยำกุ้งเป็นวิกฤตเศรษฐกิจ ที่ก็จู่โจมตัวตนคนไทยอยู่ไม่น้อย กล่าวคือ หนึ่ง คนไทยสูญเสียเอกราชทางเศรษฐกิจให้กับฝรั่งจาก IMF มันช่างลบหลู่คำที่ว่า ไทยไม่เคยเสียเอกราชให้ใคร

 


สอง วิกฤตครั้งนี้เกิดจากโลกาภิวัตน์ การเปิดเสรีทางการเงิน การโจมตีค่าเงินบาท เป็นวิกฤตที่คนไทยจำนวนมากไม่เข้าใจ แม้แต่ผู้ว่าธนาคารแห่งประเทศไทยก็ยังมึนไม่รู้ทิศรู้ทาง ดังนั้น การสร้างตัวตนให้ชัดเจน ท่ามกลางกระแสโลกที่ไร้พรมแดน จึงเป็นหนทางเยียวยาทางจิตใจได้

 


การเกิดกระแสชุมชนนิยม เช่น อัมพวา, สามชุก หรือการโหยหาอดีต เช่น กาแฟโบราณ เป็นต้น ในวงการภาพยนตร์ ก็เป็นสนามแห่งการสร้างความเป็นไทยด้วยเช่นกัน จนสร้างความคึกคัก ปลุกกระแสให้หนังไทยกลับมาได้รับความนิยมอีกครั้ง หลังจากซบเซามาหลายปี ปักหมุดโดย นางนาก ออกฉาย พ.ศ. 2542 ที่นำเอาเรื่องเล่าผีไทย “แม่นากพระโขนง” กลับมาเล่าใหม่ย้อนยุคสมัยไปถึงสมัยรัชกาลที่ 4 ซึ่งทำรายได้ทะลุ 150 ล้านบาท

 


ขณะที่ภาพยนตร์ร่วมสมัย (2540-2545) ที่สะท้อนวัฒนธรรมหวนหาอดีตความเป็นไทยอันรุ่งเรือง จากทีมผู้สร้างชุดเดียวกัน ยังมี “2499 อันธพาลครองเมือง” และ “ฟ้าทะลายโจร”

 


“ผมเชื่อว่าเราพัฒนาโดยนำเข้าทางวัฒนธรรม เทคโนโลยีต่างประเทศ ทำให้อัตลักษณ์ความเป็นไทยหายไป ผมก็ตอบสื่อมวลชนเรื่องนี้ในสมัยนั้นว่า ถ้าเราจะมีอัตลักษณ์ให้โลกจำเราได้ เราต้องโดดเด่นด้วยตัวเราเอง วิธีการคือย้อนกลับไปหาอดีต กลับไปต่อยอดจากงานเก่า และพามันสู่ความทันสมัยที่มันเป็นเรา เพราะว่างานของเราขาดช่วงไป อะไรเป็นไทยก็ดูเชย ไม่ทันสมัย เพราะถ่ายเอ็มวี ก็ทำเหมือนฝรั่ง เราไม่ได้ต่อยอด วิศิษฎ์ ศาสนเที่ยง ผู้กำกับและเขียนบทภาพยนตร์ ฟ้าทะลายโจร ได้กล่าวถึงความเห็นต่อภาพยนตร์ฟ้าทะลายโจรที่เอาลักษณะเด่นที่เคยรุ่งเรืองในอดีตของภาพยนตร์ไทยกลับมาอีกครั้งใน พ.ศ. 2543 พ้องกับกระแสโหยหาความเป็นไทยในการสู้วิกฤตเศรษฐกิจของชาติ หลังจากที่พบว่าสิ่งที่ไทยรับมาจากกระแสตะวันตกนั้นทำให้ชีวิตพังไปมากมาย (อ้างอิงจากบทสัมภาษณ์ประกอบนิทรรศการต้มยำกุ้ง: วิชานี้อย่าเลียน, 6 มีนาคม-27 กรกฎาคม 256 โดยมิวเซียมสยาม)

 


อย่างไรก็ตาม มีข้อสังเกตว่าด้วย “ความเป็นไทย” ที่ส่งผ่านใน ภาพยนตร์ ฟ้าทะลายโจร ได้สะท้อนให้เห็นว่า ภาพยนตร์คาวบอยไทย ที่คนรุ่นพ.ศ. 2543 ได้ชื่นชมนั้น คือ ความเป็นไทย ที่มองจากปัจจุบันไปถึงอดีต

 


ดังที่ ภัณฑารักษ์ประจำนิทรรศการ “ต้มยำกุ้ง: วิชานี้อย่าเลียน” ชี้ว่า จากมุมมองผู้ชม ความเป็นไทยที่ว่ามีอยู่ใน ภาพยนตร์ ฟ้าทะลายโจร นั้น เอาเข้าจริงก็เป็น ความเป็นไทย ในแง่ที่เป็นภาพยนตร์ย้อนยุคไทยสมัยหนึ่ง และหน้าตาก็ออกจะฝรั่ง ทั้งวิธีการเสนอภาพและเล่าเรื่อง และเห็นชัด ๆ คือหน้าตานางเอกของเรื่อง

 


ในกรณีของภาพยนตร์ฟ้าทะลายโจร นำเสนอการเดินเรื่องแบบภาพยนตร์คาวบอยตะวันตก ออกฉายในโรงภาพยนตร์เชิงพาณิชย์ครั้งแรกในประเทศไทยเมื่อ พ.ศ. 2543 เป็นผลงานกำกับภาพยนตร์เรื่องยาวบันเทิงเรื่องแรกของ วิศิษฎ์ ศาสนเที่ยง (เป็นผู้เขียนบท นางนาก และ 2499 อันธพาลครองเมือง ด้วย)

 


แกะรอยอดีตลักษณะไทยรุ่งเรือง ใน ชื่อภาษาอังกฤษว่า Tears of the Black Tiger เล่าเรื่องราวความรักซ้อน ซ่อนเงื่อน เพื่อนหักเหลี่ยม ครบรสบทบู๊ ดราม่า และตัวละครเอกมีฉายาว่า เสือดำ

 


น่าจะย้อนกลับไปในช่วงพ.ศ. 2490-2515 ถือเป็นยุครุ่งเรืองของภาพยนตร์ไทย ซึ่งมีลักษณะเด่นคือรวมความครบรส บทบู๊ บทหล่อ บท Melodrama น้ำตาท่วม ภาพยนตร์ที่ว่าด้วยเรื่องราวของตัวละครเอกที่ มีสมญานามเป็น “เสือ” ซึ่งเป็น พระเอกนอกกฎหมาย ที่ต่อสู้กับความอยุติธรรมนอกระบบยุติธรรม ได้รับความนิยมและสร้างซ้ำ นับจากจุดตั้งต้นความสำเร็จรายได้สูงสุดของยุคสมัยที่ออกฉาย ช่วง พ.ศ. 2492 ของภาพยนตร์เรื่อง “สุภาพบุรุษเสือไทย” (รายได้กว่าสามล้านบาท) และส่งอิทธิพลต่อวงการภาพยนตร์ มีภาพยนตร์ไทยที่มีชื่อเรื่องและตัวละครเอกมีฉายาว่า “เสือ” ออกมาใน 2492-2515 เช่น สามเสือสุพรรณ, เสือดำ, เสือโจรเมืองสุพรรณ, เสือผาด, เสือสังเวียน, เสือทุ่ง, หรือกระทั่งต่อมาในยุคที่ภาพยนตร์แนวบู๊ต่อสู้ ในช่วงหลังพ.ศ. 2520 ได้รับความนิยม ภาพยนตร์ “สุภาพบุรุษเสือไทย” ถูกนำกลับมาสร้างอีก ในพ.ศ. 2522 โดยมีนักแสดงนำชายที่โด่งดังอย่าง สมบัติ เมทะนี นำแสดง (อ้างอิงจากข้อเขียน คอลัมน์ ตำนานมายา นามปากกาผู้เขียน “หนึ่งเดียว” ตีพิมพ์ในนิตยสาร All magazine ฉบับเดือนตุลาคม 2558)

 


ในส่วนนางเอกหน้าฝรั่งของเรื่อง ฟ้าทะลายโจร แสดงโดย สเตลลา มาลูกี้ ลูกครึ่งไทยอิตาลี รวมถึงการใช้สีฉูดฉาดในภาพยนตร์ ผู้กำกับ วิศิษฎ์ ศาสนเที่ยง ได้อ้างอิงแรงบันดาลใจการคัดเลือกนางเอกในภาพยนตร์ พ.ศ. 2543 ว่าเป็นส่วนหนึ่งของการแสดงความคารวะหนังไทยในอดีต โดยเฉพาะผลงานเรื่อง “แพรดำ”  ออกฉายเมื่อปี พ.ศ. 2504 สร้างโดย รัตน์ เปสตันยี ผู้สร้างและผู้กำกับภาพยนตร์ไทยเชื้อสายเปอร์เซีย ที่มีผลงานสร้างสรรค์ด้านภาพ สี และวิธีการเล่าเรื่องที่ล้ำยุคสมัย และเป็นเจ้าของผลงานภาพยนตร์ไทยคนแรกที่ได้รับคัดเลือกเข้าร่วมเทศกาลภาพยนตร์นานาชาติตั้งแต่ยุคต้น พ.ศ. 2500

 


นางเอกภาพยนตร์ไทยกระแสหลักโด่งดังในยุคต้น พ.ศ. 2500 เป็นต้นมา มีลักษณะความสวยที่เดินตามแบบแผนความงามของดาราฝรั่งฝั่งฮอลลีวู้ด นางเอกดังแห่งยุค อย่าง อมรา อัศวนนท์ มีรูปลักษณ์ที่คล้ายคลึงกับซูเปอร์สตาร์ฮอลลีวู้ด อย่าง อลิซาเบธ เทย์เลอร์

 


ขณะที่ช่วงทศวรรษแรกของพ.ศ. 2500 ภาพยนตร์คาวบอยตะวันตกเป็นที่นิยมของผู้ชมไปทั่วโลก อิทธิพลของรูปแบบภาพยนตร์คาวบอยตะวันตก ทั้งในการแต่งกาย การนำเสนอเรื่องราว ภาษาภาพยนตร์ แม้กระทั่งรูปลักษณ์ของตัวละครเอก

 


ในช่วงเวลาร่วมสมัยกับภาพยนตร์ “ฟ้าทะลายโจร” นั้นงานหวนสู่อดีตไทยรุ่งเรือง ยังมี “ภาพยนตร์เรื่อง 2499 อันธพาลครองเมือง” ออกฉายใน พ.ศ. 2540 เขียนบทโดย วิศิษฎ์ ศาสนเที่ยง และกำกับโดย นนทรีย์ นิมิบุตร ภาพยนตร์ประสบความสำเร็จ จับใจผู้ชมชาวไทย ตอบอารมณ์ชื่นใจไปกับอดีต ได้เห็น ลักษณะไทย ใน พ.ศ. 2499 ที่ไทยรับมาจากตะวันตก ทั้งรูปแบบเครื่องแต่งกาย วิถีชีวิตแบบวัยรุ่นร็อคแอนด์โรล ซึ่งเป็นวัฒนธรรมใหม่จากอเมริกามาสู่ไทยในยุคนั้น

 


จากตัวอย่างที่ยกมา ภาพยนตร์ทั้งสองเรื่อง พาผู้ชมภาพยนตร์ไทยในยุคสังคมบาดเจ็บจากกระแสโลกาภิวัฒน์ (พ.ศ. 2540-2545) หวนกลับไปสู่อดีตที่เคยชื่นสุขเพื่อปลุกปลอบกำลังใจ จึงมีมิติ ความเป็นไทย ที่ขยายจาก ไทยประเพณี มาสู่ ลักษณะเด่นอันเป็นแบบไทย ๆ ที่เกิดขึ้นในวิถีชีวิตคนจริง ๆ ไม่ว่าจะเป็นสมัยใด และเมื่อมันเข้ามาอยู่ในวิถีชีวิต ก่อร่างสร้างตัวเป็นวัฒนธรรมกระแสหลัก แม้จะเป็นนางเอกหน้าฝรั่งหนังไทยในแนวตะวันตก แต่มันได้กลายเป็นลักษณะเด่นของ “ไทย” ในยุคสมัยหนึ่งนั้นไปแล้ว

 

 

ทศพร กลิ่นหอม

 

 

 


Museum Siam Knowledge Center

 


ภาพยนตร์กับการประกอบสร้างสังคม :ผู้คน ประวัติศาสตร์ และชาติ / กำจร หลุยยะพงศ์.


ต้มยำกุ้งวิทยา: วิชานี้อย่าเลียน! / สถาบันพิพิธภัณฑ์การเรียนรู้แห่งชาติ. อ่านออนไลน์

 

แกลเลอรี่


ย้อนกลับ