ก่อนจักรยานจะย้ายจากสนามหลวง

Museum Core

12 ก.ค. 63
815
ก่อนจักรยานจะย้ายจากสนามหลวง
สนามหลวง สถานที่แห่งความทรงจำอันแสนสนุกสนาน ไม่ว่าจะเป็นการเดินตลาดนัด การเล่นว่าว การดูโชว์ต่าง ๆ รวมไปถึงการขี่จักรยาน ด้วยพื้นที่ขนาดกว้างใหญ่จึงเหมาะแก่การฝึกหัดขับขี่รถจักรยานของนักปั่นมือใหม่เสียเหลือเกิน สนามหลวงจึงมีร้านเช่าจักรยานมากถึง 12 เจ้า จำนวนจักรยานมากกว่า 700 คัน มีทั้งรถจักรยานไทย รถจักรยานญี่ปุ่น และรถจักรยานฝรั่ง จอดเรียงรายให้เลือกสรรในพื้นที่บริเวณสนามหลวงทั้งฝั่งเหนือ - ฝั่งใต้ นี่คงเป็นสิ่งที่สามารถยืนยันความนิยมของการเข้ามาใช้บริการเช่าจักรยานได้ดี
ผู้ประกอบกิจการเช่ารถจักรยานรายหนึ่งกล่าวว่า
“สถานที่อื่น ๆ ก็ไม่เหมาะเหมือนสนามหลวง เพราะสนามหลวงมีบริเวณกว้างขวางและอยู่ย่านกลางชุมชนที่สุด เป็นที่เที่ยวเตร่ผักผ่อนหย่อนใจของบุคคลทั่วไป ซึ่งเป็นผลให้มีเด็ก ๆ มาเช่ารถจักรยานสองล้อฝึกหัดขับขี่กันมาก การหัดขับขี่ก็ปลอดภัยจากยวดยานต่าง ๆ ทั้งการหัดขับขี่รถจักรยานสองล้อนี้ก็เป็นการส่งเสริมการกีฬาของเยาวชนด้วย แม้แต่นักเรียนตำรวจจราจรหญิงและผู้เข้ารับอบรมเป็นบุรุษไปรษณีย์ก็ยังต้องยกขบวนกันมาเช่ารถจักรยานสองล้อหัดขับขี่กันที่สนามหลวงนี้”
แต่ความสนุกสนานก็มีอันต้องเลิกราไป...
เมื่อวันศุกร์ที่ 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2515 ทางเทศบาลมีโครงการปรับปรุงบริเวณท้องสนามหลวงให้เป็นสถานที่สวยงามและเป็นที่พักผ่อนหน่อยใจของประชาชน จึงต้องการให้ผู้ประกอบกิจการเช่ารถจักรยานฝึกหัดขับขี่ย้ายออกไปจากพื้นที่ โดยในช่วงแรกทางเทศบาลมีการดำเนินคดีแก่ผู้ประกอบการแต่ถูกยกฟ้อง ดังที่ปรากฎในบันทึกรายงานการประชุมคณะกรรมการพิจารณาวางโครงการปรับปรุงท้องสนามหลวง ว่า
“จากแผนกคดีกองกฎหมายและคดี เรื่องเลิกการให้เช่ารถจักรยานบริเวณท้องสนามหลวง ...เทศบาลเคยดำเนินคดีแก่ผู้นำรถจักรยานมาตั้งให้เช่าโดยพนักงานอัยการ ได้ยื่นฟ้องต่อศาลขอให้ลงโทษฐานกีดกั้นทางหลวง ซึ่งศาลฎีกาพิพากษายกฟ้อง โดยวินิจฉัยว่า สนามหลวงส่วนที่ตั้งรถจักรยานนั้นไม่ปรากฎว่าเป็นทางที่สาธารณชนใช้สัญจรไปมา จำเลยจึงไม่มีผิดฐานกีดกั้นทางหลวง”
แม้จะมีการยกฟ้องไปแล้ว แต่ทางคณะกรรมการฯ ก็ไม่ย่อท้อ จึงมีมติดำเนินการตามคำแนะนำของกองกฎหมายและคดีว่า ให้จังหวัดมีคำสั่งให้นายอำเภอดำเนินการขับไล่ผู้ประกอบกิจการให้เช่ารถจักรยานแทนโดยอาศัยอำนาจตามพระราชบัญญัติปกครองท้องที่ พ.ศ. 2457 ด้วยเหตุนี้นายอำเภอพระนครจึงเรียกประชุมผู้ประกอบการทั้งหมดเพื่อชี้แจงสถานการณ์และหาแนวทางแก้ปัญหาร่วมกัน โดยผู้ประกอบการรายหนึ่งได้กล่าวถึงปัญหาที่เกิดขึ้นว่า
“เจ้าของรถทุกคนต่างมีอาชีพนี้เพียงอาชีพเดียวเท่านั้น ได้กระทำต่อเนื่องกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษเป็นเวลาหลายสิบปีมาแล้ว มีรายได้พอเลี้ยงครอบครัวและส่งบุตรหลานเล่าเรียน ...ถ้าไม่ได้ประกอบอาชีพนี้ ก็ไม่ทราบว่าจะไปประกอบอาชีพอะไร ...เจ้าของรถทุกรายยินดีจะปฏิบัติตามระเบียบของทางราชการเสมอ เช่นในวันที่มีงานนักขัตฤกษ์ ซึ่งทางราชการต้องการใช้บริเวณท้องสนามหลวง เจ้าของรถก็หยุดการบริการให้เช่ารถในวันนั้นทุกครั้งเป็นต้น”
การเจรจาครั้งนี้กลับไม่เป็นไปอย่างที่ผู้ประกอบการคาดไว้ เมื่อมีคำสั่งอำเภอพระนครให้นำรถจักรยานที่ให้เช่าขับขี่ออกไปจากบริเวณท้องสนามหลวงทั้งหมดภายในวันที่ 30 ธันวาคม พ.ศ. 2516 โดยให้ลดจำนวนรถจักรยานลงเป็นระยะ ๆ คือ ต้องให้เหลือรถจักรยานไม่เกินร้อยละ 50 ภายในเดือนมิถุนายน และเหลือไม่เกินร้อยละ 25 ภายในเดือนกันยายน รวมไปถึงการจำกัดเขตให้อยู่เฉพาะสนามหลวงฝั่งใต้เท่านั้น โดยให้ผู้ประกอบกิจการเช่ารถจักรยานฝึกหัดขับขี่มาแจ้งต่อนายอำเภอพระนคร ภายในวันที่ 25 ธันวาคม พ.ศ. 2515 ว่ายินยอมจะปฏิบัติตามคำสั่งนี้โดยไม่มีเงื่อนไข ไม่เช่นนั้นจะถูกดำเนินคดีทันที และหากถูกดำเนินคดีแล้วผู้ประกอบกิจการรายนั้นจะไม่ได้รับการผ่อนผันอีกเป็นอีกขาด ด้วยสถานการณ์ที่บีบบังคับเช่นนี้ทำให้กลุ่มผู้ประกอบกิจการเช่ารถจักรยานฝึกหัดขับขี่ลุกขึ้นต่อสู้ของความเป็นธรรมโดยการยื่นจดหมายถึงท่านผู้ว่าราชการจังหวัดนครหลวงกรุงเทพธนบุรี
“พวกข้าพเจ้าเห็นว่าคำสั่งของนายอำเภอพระนครนั้นไม่ชอบด้วยกฏหมายและเหตุผลที่ชอบที่ควร ทั้งเป็นคำสั่งที่สั่งโดยปราศจากความเมตตาปรานีอันจะบังเกิดความเดือดร้อนแก่พวกข้าพเจ้าซึ่งเป็นคนไทยแท้ ๆ แต่มีความยากจน ฉะนั้น พวกข้าพเจ้าจึงจำเป็นต้องขอความกรุณาร้องเรียนมายังท่านซึ่งเป็นผู้บังคับบัญชานายอำเภอพระนคร ผู้ออกคำสั่ง เพื่อขอได้โปรดพิจารณาเมตตาให้ความเป็นธรรมแก่พวกข้าพเจ้าดังเหตุผลต่อไปนี้ ...นายอำเภอพระนครใช้อำนาจโดยพละการที่จะมีคำสั่งให้งดหรือขยายเวลาการกระทำของพวกข้าพเจ้าตามอำเภอใจของนายอำเภอพระนคร ”
นอกจากนี้ทางกลุ่มผู้ประกอบกิจการเช่ารถจักรยานฝึกหัดขับขี่ยังเคยยื่นจดหมายถึงหัวหน้ากองส่วนสาธารณะอีกด้วย
“การที่ทางเทศบาลมีเจตนาที่จะรื้อฟื้นปรับปรุงนามหลวงให้เป็นที่พักผ่อนหย่อนใจของประชาชน จึงเป็นความดำริที่ชอบเป็นอย่างยิ่งและควรแก่การอนุโมทนา พวกข้าพเจ้าที่ได้จัดให้มีจักรยานไว้เช่าฝึกหัดขับขี่ก็พร้อมจะร่วมมือสนับสนุนด้วยใจจริง แต่การที่เทศบาลจะเริ่มห้ามเฉพาะแต่พวกข้าพเจ้าตลอดจนสังคม ทั้งพวกข้าพเจ้าได้รับความเดือดร้อนเป็นอย่างยิ่งอีกด้วย โดยเหตุนี้ พวกข้าพเจ้าจึงจำเป็นต้องเรียนขอความเป็นธรรม”
สุดท้ายแล้วการต่อสู้ของเหล่าผู้ประกอบกิจการเช่ารถจักรยานฝึกหัดขับขี่ก็สิ้นสุดลงเมื่อ พ.ศ. 2516 จักรยานทุกเจ้าต้องย้ายออกไปจากสนามหลวงตามคำสั่งเดิม พร้อม ๆ กับประสบการณ์อันแสนสนุกของเด็ก ๆ ในยุคนั้น
รัชนก พุทธสุขา
แหล่งอ้างอิง
หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. การพิจารณาวางโครงการปรับปรุงบริเวณท้องสนามหลวง (19 พ.ค. – 31 ก.ค. 2515). เอกสารกรุงเทพมหานคร
เชิญสัมผัส "ล่องรอยราชดำเนิน" ในเส้นทาง "ตามรายทาง"
สัมผัสชีวิตของพนักงานดูแลสวนสาธารณะบนถนนราชดำเนิน ผู้ซึ่งเคยเช่าจักรยานปั่นเล่นที่สนามหลวง นอกจากนี้ พนักงานดูแลสวน ยังถือว่าเป็น "คนตัวเล็ก ๆ" ที่ต้องปรับตัวตามนโยบายเมืองใหญ่เป็นคนแรก ๆ ลองมาล่องไปตามรอยชีวิตของเขา เพื่อสัมผัสราชดำเนินในลึกซึ้งยิ่งขึ้น (คลิกไฟล์เสียงด้านล่าง)