ภาพที่ 2: โปสเตอร์วัฒนธรรมไทย สมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม ชักชวนให้คนไทยศิวิไลซ์ และการนับวันที่ 1 มกราคม

เป็นวันขึ้นปีใหม่ก็คือส่วนหนึ่งของความศิวิไลซ์

ที่มาภาพ: https://www.silpa-mag.com/quotes-in-history/article_11633

          หลักฐานมีอยู่ทนโท่ในชื่อเรียกเดือนของโลกภาษาอังกฤษ ด้วยเป็นมรดกตกทอดที่ได้มาจากชื่อของเดือนที่พวกโรมันเรียกมาก่อนอีกทอดหนึ่ง และนั่นก็แสดงให้เห็นร่องรอยที่ว่า แต่เดิมช่วงเวลาหนึ่งปีของพวกโรมันนั้นประกอบไปด้วยจำนวนเดือนเพียง 10 เดือนเท่านั้น

           จะสังเกตได้ว่า ชื่อเดือนที่ยังเหลืออยู่ในปัจจุบันอย่าง September (กันยายน), October (ตุลาคม), November (พฤศจิกายน) และก็ December (ธันวาคม) นั่นเอง

            พวกโรมันเรียกชื่อเดือนกันยายนเรื่อยไปจนถึงธันวาคมด้วยภาษาละตินว่า septem, octo, novem และ decem ที่แปลว่า 7, 8, 9 และ 10 ตามลำดับ

            ส่วนคำว่า ‘-ber’  ที่ต่อท้ายชื่อทั้ง 4 เดือนในภาษาอังกฤษ​ มีผู้รู้สันนิษฐานเอาไว้ว่า เพี้ยนมาจาก ‘-bris’ (หากสังเกตว่าในภาษาฝรั่งเศสเดือนเหล่านี้จะลงท้าย ด้วยคำว่า ‘-bre’ นั้นก็เพราะกลายมาจากคำนี้ ก่อนที่จะส่งทอดให้ภาษาอังกฤษในยุคกลางนี่เอง) ที่กลายมาจากคำว่า ‘mens’ หรือ ‘mensis’ ในภาษาละติน ที่แปลว่า ‘เดือน’ อีกทอดหนึ่ง

          ชื่อเดือนที่เรียกด้วยตัวเลข หรือจำนวนนับของโรมันมีเพียงเท่านี้ ไม่มีเดือนที่ 11 หรือเดือนที่ 12 ดังนั้นจึงใช้เป็นหลักฐานที่ใช้ยืนยันได้ว่า แต่เดิมปีหนึ่งๆ ของพวกโรมันมีเพียงแค่ 10 เดือนเท่านั้น วิธีการนับเดือนด้วยจำนวนนับอย่างนี้ ก็ไม่ได้ต่างไปจากวิธีการนับเดือนอย่างพื้นเมืองของไทย และอุษาคเนย์ทั้งภูมิภาคของเรา ที่เริ่มตั้งแต่เดือนอ้าย คือเดือนที่ 1 แล้วนับเรื่อยไปจนถึงเดือนสิบสอง

           แต่ทำไมชาวโรมันจึงเริ่มนับเดือนด้วยจำนวนนับที่เดือนเจ็ด แล้วเดือนอ้าย หรือเดือนแรก จนถึงเดือนที่หกนั้น หายไปไหนกัน?

          ถ้านับย้อนจากเดือนกันยายน ที่ชาวโรมันเรียกว่าเดือนเจ็ดขึ้นไปนั้น เดือนอ้ายของพวกเขาก็จะตรงกับเดือนมีนาคม ซึ่งตรงกับช่วงเทศกาลเริ่มต้นปีใหม่ของวัฒนธรรมโรมันแต่ดั้งเดิมจริงๆ

           ผู้คนในโรมครั้งกระโน้นเรียกเดือนอ้ายของพวกเขาว่า ‘Martius’ เพราะถือว่าเป็นเดือนของเทพเจ้ามาร์ส (Mars, อันเป็นที่มาของชื่อเดือน March คือมีนาคม) ซึ่งโดยปกติแล้ว ผู้คนมักนึกถึงเทพองค์นี้ในฐานะ เทพเจ้าแห่งสงคราม และดาวอังคาร แต่ชาวโรมยังนับเทพองค์นี้ในฐานะพระบิดาแห่งโรม ผู้ปกป้องรักษาการเกษตรกรรม (แน่นอนว่า หมายถึงเฉพาะเกษตรกรรมของพวกโรมเท่านั้น) เป็นการเฉพาะอีกด้วย และก็เป็นคุณสมบัติข้อสุดท้ายนี่เองทำให้พวกโรมันนำชื่อของเทพองค์นี้ไปเป็นชื่อของเดือนอ้าย

           ดูเหมือนว่าระบบปฏิทิน โดยเฉพาะการนับเดือนแรกของปี ในหลากหลายวัฒนธรรมทั่วทั้งโลกนั้นจะเกี่ยวข้องอยู่กับฤดูกาลเพาะปลูกอยู่มากเลยทีเดียว

          ในกรณีของโรมัน เดือนที่เกี่ยวข้องกับการเพาะปลูกจะเกี่ยวข้องกับช่วงสี่เดือนแรกของปีเป็นสำคัญ ดังจะสังเกตได้จากชื่อสี่เดือนแรก ไล่ตั้งแต่ Martius, Aprilis (กลายมาเป็น April หรือเมษายน ในภาษาอังกฤษ), Maia (เพี้ยนเป็น May หรือพฤษภาคม) และ Juno (กลายเป็น June หรือมิถุนายน)

           ตามความเชื่อในจักรวาลปรัมปราคติของพวกโรมันนั้น “เมอา” (Maia) ถูกนับถือในแง่ที่เป็นพระแม่แห่งความอุดมสมบูรณ์​ และบางทีก็ถือว่าเป็นภาคหนึ่งของพระแม่ธรณี (ในขณะที่เทพีเมอาของกรีก มีฐานะกระจ้อยร่อยกว่านี้มาก) ส่วน “ยูโน” (Juno) คือเทพีแห่งการวิวาห์ และความเป็นแม่ เทียบได้กับเทพีเฮร่า ชายาของมหาเทพซุสของพวกกรีก ดังนั้นจึงล้วนแล้วแต่เกี่ยวข้องกับคติเรื่องการเกษตร และความอุดสมบูรณ์

           ปัญหามีเฉพาะก็แต่เดือน Aprilis ที่ปราชญ์และนักวิชาการตะวันตกหลายท่าน สันนิษฐานแตกต่างกันออกเป็น 2 ความเห็นใหญ่ๆ หนึ่งคือ เพี้ยนมาจากคำว่า “aperilis” ซึ่งหมายถึง ที่ตามมา หรือที่ถัดมา ในกรณีนี้คือ เดือนถัดมา หรือเดือนยี่

            แต่ข้อสันนิษฐานที่น่าสนใจกว่าก็คือ คำอธิบายที่ว่า คำว่า “Aprilis” มาจากคำว่า “Apru” อันเป็นชื่อที่ชาวอิทรุสกัน (Etruscan) คือพวกชนพื้นเมืองในอิตาลี ที่อยู่มาก่อนชาวโรมัน ใช้เรียกอโฟรไดต์ (Aphrodite) เทพีแห่งความงาม และกามารมณ์ ซึ่งพวกโรมันรู้จักกันในชื่อของ วีนัส (Venus)

          ถึงแม้ว่าในเทพปกรณ์ของกรีก เทพีอโฟรไดต์จะเป็นชายาของฮีฟีสตุส (Hephaestus) เทพแห่งการช่าง และไฟ ผู้ทั้งอัปลักษณ์และพิการ แต่พระนางก็ลักลอบได้เสียกับเทพสงครามอาเรส จนมีโอรสด้วยถึง 3 องค์ โดยหนึ่งในนั้นยังเป็นเทพที่รู้จักกันดีอย่าง อีรอส (Eros) หรือพระกามเทพ ที่โรมันเรียกว่า คิวปิด (Cupid)

          แน่นอนว่า ในโลกปรัมปราคติของโรมันก็มีเรื่องราวถึงความสัมพันธ์เชิงชู้สาว ระหว่างเทพมาร์สกับวีนัส ดังนั้นถ้าเดือนที่อยู่ถัดจากเดือนของเทพมาร์ส จะเป็นเดือนของเทพีแห่งกามารมณ์องค์ก็นี้ก็ไม่แปลก เพราะก็เข้ากันได้ดีกับคติความอุดมสมบูรณ์ที่มักถูกเปรียบเทียบกับสัมพันธ์สวาทของชายหญิง ซึ่งก็เหมาะกันดีกับฤดูกาลเพาะปลูก ที่มีชื่อเทพเทพีต่างๆ ที่เกี่ยวกับความอุดมสมบูรณ์เป็นชื่อเดือน