ศิลปะและวัฒนธรรมมีพลังเหนือขีดจำกัด เชื่อมโยงบุคคลกับบุคล และเติมเต็มชีวิตของผู้คน โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับผู้สูงอายุ ในยุคที่คนสูงอายุทั่วโลกเพิ่มสูงขึ้น การบูรณาการศิลปะในชีวิตประจำวันของผู้สูงอายุจึงกลายเป็นแนวทางหนึ่งในการต่อสู้กับความโดดเดี่ยว สร้างสายสัมพันธ์ทางสังคม และกระตุ้นการมีส่วนร่วม

บทความนี้ได้สำรวจโครงการต่าง ๆ ในสหราชอาณาจักรและญี่ปุ่น ที่ประสบความสำเร็จในการนำพลังศิลปะมาเสริมสร้างสุขภาวะและชีวิตทางสังคมให้กับผู้สูงอายุ รวมถึงผู้ที่มีภาวะสมองเสื่อม นับเป็นโอกาสในการดูแลผู้สูงอายุให้มีสุขภาพที่ดีทั้งกายและใจ

ศิลปะในการยกระดับการดูแลผู้สูงอายุในสหราชอาณาจักร

ในสหราชอาณาจักร การผนวกศิลปะเข้ากับการดูแลผู้สูงอายุ โดยเฉพาะในแผนงานพิพิธภัณฑ์ แสดงถึงการเสริมสร้างสุขภาวะของผู้สูงอายุในหลากหลายด้าน ทอดด์ และคณะ ได้ศึกษาวิธีการออกแบบแผนงานที่มีพิพิธภัณฑ์เป็นฐาน กิจกรรมต่าง ๆ ช่วยส่งเสริมปฏิสัมพันธ์ทางสังคม การเรียนรู้ และการมีส่วนร่วมในผู้สูงอายุ ทำให้ความรู้สึกโดดเดี่ยวและแยกตัวออกจากสังคมลดลง แผนงานเหล่านี้ไม่ได้มุ่งเน้นในการชื่นชมกับศิลปะเพียงเท่านั้น แต่เปิดโอกาสให้เกิดการมีส่วนร่วมในการสร้างสรรค์ผลงานศิลปะ การใช้วัตถุในการฟื้นความทรงจำและสร้างบทสนทนากับผู้ดูแลหรือสมาชิกในครอบครัว กิจกรรมต่าง ๆ ส่งผลให้ผู้สูงวัยที่เข้าร่วมรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่มและเกิดความผูกพัน

ภาพ 1 กิจกรรมของ Murrumbidgee Local Health District สหราชอาณาจักร ได้รับรางวัล 2022 MLHD Excellence Award จากแผนงาน MPS Arts in Health Program (ภาพจาก https://i0.wp.com/www.artshealthnetwork.com.au/wp-content/uploads/2022/07/image002-e1659081557214.jpg?fit=900%2C479&ssl=1)

จากงานวิจัยของโจนส์ และคณะ กล่าวถึงผลกระทบของกิจกรรมทางศิลปะต่อผู้ป่วยสมองเสื่อม โดยใช้การวิเคราะห์ผลตอบแทนทางสังคมจากการลงทุน (Social Return on Investment หรือ SROI) เพื่อประเมินประโยชน์ด้านสังคม อารมณ์ และการรับรู้ การศึกษานี้ย้ำถึงคุณค่าหลากหลายมิติของกิจกรรมทางศิลปะสำหรับผู้ป่วยสมองเสื่อม ซึ่งไม่ได้จำกัดเพียงผลลัพธ์ด้านสุขภาพทั่วไป แต่ยังเติมเต็มคุณภาพชีวิตและเสริมพลังให้กับผู้ป่วยกลุ่มนี้ ผู้ป่วยสามารถถ่ายทอดความคิดและอารมณ์ของตนเองได้ ส่งผลให้เกิดความรู้สึกเป็นตัวเองและระบายอารมณ์ออกมา นับเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งสำหรับผู้ที่มีข้อจำกัดในการสื่อสารด้วยวาจาจากอาการของโรค

นอกจากนี้ งานวิจัยนี้ยังเน้นย้ำถึงประโยชน์ทางสังคมจากการเข้าร่วมกิจกรรมทางศิลปะ โดยชี้ให้เห็นว่ากิจกรรมเหล่านี้ช่วยส่งเสริมการมีปฏิสัมพันธ์ที่มีความหมายให้กับผู้ป่วยสมองเสื่อม การมีส่วนร่วมเช่นนี้ยังช่วยให้เกิดสภาพแวดล้อมที่เป็นมิตรและสร้างความเข้าใจซึ่งกันและกันมากขึ้น กรอบ SROI ที่โจนส์และคณะนำมาใช้ชี้ให้เห็นแนวทางในการประเมินคุณค่าของกิจกรรมทางศิลปะในการดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อม การวิเคราะห์นี้แสดงให้เห็นว่ากิจกรรมสร้างสรรค์ทางศิลปะให้ผลตอบแทนทางสังคมและอารมณ์ที่คุ้มค่าอย่างมาก ย้ำถึงความจำเป็นในการดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อมแบบองค์รวม งานวิจัยนี้เสนอให้ดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อมนำกิจกรรมทางศิลปะไปใช้ในการดูแลรักษา โดยชี้ให้เห็นถึงโอกาสในการยกระดับคุณภาพชีวิตและความเป็นอยู่ที่ดีของผู้ป่วยสมองเสื่อมอย่างมีนัยสำคัญ

ศิลปะในฐานะพลังสร้างสรรค์คุณภาพชีวิตผู้สูงวัยในญี่ปุ่น

แนวทางนวัตกรรมของญี่ปุ่นในการผนวกรวมศิลปะเข้าสู่การดูแลผู้สูงอายุ ตามที่รายงานโดยเดวิด คัตเลอร์ แสดงให้เห็นถึงความมุ่งมั่นในการยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ โครงการต่างๆ เช่น Gold Theatre ในจังหวัดไซตามะ ได้เปิดโอกาสให้ผู้สูงอายุได้แสดงความสามารถทางการละคร ท้าทายมุมมองเดิม ๆ ในข้อจำกัดของผู้สูงวัย การละครดังกล่าวสร้างความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนและทำให้ผู้สูงวัยมีจุดมุ่งหมาย นอกจากนี้ ยังมีการจัดกิจกรรมสร้างสรรค์ทางศิลปะในชุมชนต่าง ๆ ทั่วประเทศญี่ปุ่น ทั้งกิจกรรมศิลปะพื้นบ้านและร่วมสมัยที่หลากหลาย เหล่านี้ส่งเสริมการเรียนรู้ตลอดชีวิตและการมีส่วนร่วมทางสังคมในกลุ่มผู้สูงอายุ

รายงานนี้ยังกล่าวถึงกิจกรรมศิลปะสำหรับผู้ป่วยสมองเสื่อมโดยเฉพาะ โดยใช้ศิลปะเป็นเครื่องมือบำบัดเพื่อกระตุ้นสมรรถภาพทางปัญญาและเป็นช่องทางในการแสดงออก นอกจากนี้ ยังมีการจัดการเรียนรู้ข้ามรุ่น กิจกรรมเหล่านั้นช่วยลดช่องว่างระหว่างคนรุ่นใหม่กับรุ่นเก่า สร้างความเข้าใจระหว่างกันและเป็นโอกาสในการทำงานสร้างสรรค์ร่วมกัน การทำงานเหล่านี้ได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาลท้องถิ่น สะท้อนถึงการดำเนินการในบริบทเฉพาะของแต่ละชุมชนในญี่ปุ่น สอดคล้องกับความหลากหลายทางวัฒนธรรมและความต้องการของชุมชนนั้น ๆ

ภาพ 2 กลุ่มละครของผู้สูงอายุกำลังเป็นที่นิยมมากขึ้นในญี่ปุ่น สร้างประโยชน์ด้านสุขภาพกายและใจให้กับนักแสดง (ภาพจาก https://www.japantimes.co.jp/uploads/imported_images/uploads/2018/09/p14-tanaka-wgoldtheater-a-20180921.jpg)

ข้อค้นพบของคัตเลอร์เผยให้เห็นถึงประโยชน์ของการมีส่วนร่วมในศิลปะสำหรับผู้สูงอายุในญี่ปุ่น เขาเน้นย้ำถึงบทบาทของศิลปะในการส่งเสริมการรวมกลุ่มทางสังคม กระตุ้นสมรรถภาพทางปัญญา และการสืบทอดทางวัฒนธรรม แนวทางองค์รวมนี้ไม่เพียงแต่เติมเต็มชีวิตผู้สูงอายุเท่านั้น แต่ยังเป็นตัวอย่างของการผนวกรวมศิลปะเข้ากับการดูแลผู้สูงอายุที่สามารถนำไปประยุกต์ใช้ในสังคมอื่น

นอกจากกิจกรรมระดับชุมชน งานวิเคราะห์ของฟูจิโอกะทำงานด้านการศึกษาในพิพิธภัณฑ์ศิลปะแห่งกรุงโตเกียว ชี้ให้เห็นความพยายามของสถาบันทางวัฒนธรรมอย่างพิพิธภัณฑ์ศิลปะแห่งกรุงโตเกียว (Tokyo Metropolitan Art Museum) ในการสร้างการมีส่วนร่วมของผู้สูงอายุ รวมถึงผู้ป่วยสมองเสื่อม ฟูจิโอกะแสดงให้เห็นถึงแนวทางเชิงรุกและเปิดกว้างในการพัฒนากิจกรรมทางศิลปะ เช่น นิทรรศการออนไลน์ที่ไม่ได้ออกแบบมาเพียงเพื่อความเพลิดเพลินเท่านั้น แต่ยังมุ่งสนับสนุนการสื่อสารระหว่างคนต่างวัย ผลจากการเข้าร่วมกิจกรรมเสริมสร้างผู้สูงวัยตระหนักในคุณค่าของตนเอง และเกิดการรวมกลุ่มสำหรับผู้สูงอายุ เหล่านี้สะท้อนศักยภาพของศิลปะในการเชื่อมโยงช่องว่างระหว่างคนต่างวัย สนับสนุนการมีส่วนร่วม และส่งเสริมสุขภาวะทั้งด้านปัญญาและด้านจิตใจสำหรับผู้สูงอายุ

คุณค่าศิลปะในผู้สูงวัย

ในสหราชอาณาจักร โครงสร้างและการดำเนินงานด้านศิลปะสำหรับผู้สูงอายุเชื่อมโยงกับระบบการดูแลผู้สูงวัย เช่น “ใบสั่งกิจกรรมทางสังคม” (social prescribing) ระบบนี้ทำให้บุคลากรทางการแพทย์สามารถส่งต่อผู้สูงอายุเข้าร่วมโปรแกรมที่มีพิพิธภัณฑ์เป็นฐาน นับเป็นส่วนหนึ่งในการดูแลสุขภาพและสุขภาวะแบบองค์รวม โดยทั่วไปแล้ว โปรแกรมเหล่านี้มีงานวิจัยสนับสนุนและได้รับการออกแบบเพื่อให้เกิดผลด้านการบำบัด โดยมุ่งเน้นการเสริมสร้างปฏิสัมพันธ์ทางสังคมและสุขภาพจิตของผู้สูงอายุ นอกจากนี้ ยังมีองค์กรเอกชนอีกหลายแห่งที่ดำเนินงานด้านการส่งเสริมผู้สูงวัยด้วยกิจกรรมสร้างสรรค์ในส่วนกลางและภูมิภาค

ในญี่ปุ่น รูปแบบการกระจายอำนาจและการทำงานร่วมกับชุมชนเป็นส่วนหนึ่งในการสร้างการมีส่วนร่วมในศิลปะให้กับผู้สูงอายุ รัฐบาลท้องถิ่นและชุมชนจึงสนับสนุนเพื่อผู้สูงวัย ส่งผลให้เกิดโปรแกรมที่หลากหลายและสอดคล้องกับแต่ละท้องถิ่น และเหมาะสมกับความต้องการเฉพาะของชุมชน ฉะนั้น การบูรณาการศิลปะเข้ากับการดูแลผู้สูงอายุ จึงเน้นการมีส่วนร่วมของชุมชน การอนุรักษ์วัฒนธรรม และการสื่อสารระหว่างรุ่น

การมองเห็นคุณค่าของศิลปะกับการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงวัย และผู้ป่วยที่เผชิญกับภาวะสมองเสื่อม ช่วยให้ผู้สูงวัยสามารถดำเนินชีวิตอย่างมีความหมายทั้งกับตนเองและผู้คนรอบตัว

หมายเหตุ สำหรับผู้ที่สนใจ SROI ในบริบทพิพิธภัณฑ์สามารถอ่านงานของ Federica Viganó และ Giovanni Lombardo ได้ใน https://ouci.dntb.gov.ua/en/works/98WroDwl/

แหล่งข้อมูล

Cutler, David. 2015. Living National Treasure: Arts and Older People in Japan. The Baring Foundation.

Fujioka, Hayato. 2022. “Creative Ageing: Museum’s Challenge towards a Super-Aged Society (Translated Version).” Translated by Hiroko Nakajima. Bulletin of the Tokyo Metropolitan Art Museum 28 (February): 17–26.

Jones, Carys, Gill Windle, and Rhiannon Tudor Edwards. 2018. “Dementia and Imagination: A Social Return on Investment Analysis Framework for Art Activities for People Living With Dementia.” The Gerontologist. https://doi.org/10.1093/geront/gny147.

Todd, Carolyn, Paul M. Camic, Bridget Lockyer, Linda J.M. Thomson, and Helen J. Chatterjee. 2017. “Museum-Based Programs for Socially Isolated Older Adults: Understanding What Works.” Health & Place 48 (November): 47–55. https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2017.08.005.

Viganó, Federica, and Giovanni Lombardo. 2019. “Calculating the Social Impact of Culture. A SROI Application in a Museum.” In Proceedings of the 1st International and Interdisciplinary Conference on Digital Environments for Education, Arts and Heritage, edited by Alessandro Luigini, 919:507–16. Advances in Intelligent Systems and Computing. Cham: Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-12240-9_53.

Photo Credits

Cover Image: Krakenimages.com. (2023). [Image of arts and creativity interventions for older adults]. News Medical. Retrieved May 2, 2024, from https://d2jx2rerrg6sh3.cloudfront.net/image-handler/ts/20231218095923/ri/750/src/images/news/ImageForNews_767524_17029547617638087.jpg)

แกลเลอรี่

ดูทั้งหมด